Ogólne informacje o WTZ
Ustawa o rehabilitacji określa najważniejsze elementy funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej Z kolei w rozporządzeniu określone zostały przede wszystkim szczegółowe zasady tworzenia, działania i dofinansowywania warsztatów terapii zajęciowej obejmujące zagadnienia dotyczące trybu składania oraz sposobu rozpatrywania wniosków o dofinansowanie kosztów utworzenia, działalności i kosztów wynikających ze zwiększonej liczby uczestników warsztatów.
Warsztaty stwarzają osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. W świetle przepisów ustawy o rehabilitacji uczestnikami warsztatów mogą być osoby zaliczone zarówno do znacznego jak i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Osoby niepełnosprawne - przyjmowane do wtz-ów po 1 stycznia 1998 r. - muszą posiadać w swoim orzeczeniu wskazanie do uczestnictwa w terapii zajęciowej. Warsztaty są placówką pobytu dziennego, w której czas trwania zajęć wynosi nie więcej niż 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo.
Zajęcia na warsztatach są prowadzone zgodnie z indywidualnym programem rehabilitacji i terapii, przygotowanym dla każdego uczestnika warsztatów przez radę programową warsztatów. Pracownikami warsztatów są kierownik, specjaliści do spraw rehabilitacji lub rewalidacji, instruktorzy terapii zajęciowej bądź też terapeuci zajęciowi czy też pracownik z pokrewnym kierunkiem oraz psycholog. W zależności od potrzeb na warsztatach zatrudnia się ponadto pielęgniarkę lub lekarza, pracownika socjalnego, instruktora zawodu oraz inne osoby niezbędne do prawidłowego funkcjonowania warsztatów. Pracowników warsztatów zatrudnia jednostka prowadząca warsztaty.
Na jedną osobę pracującą bezpośrednio z uczestnikami nie powinno przypadać więcej niż pięciu uczestników warsztatów. Liczebność grup terapeutycznych oraz pracujących w grupie instruktorów terapii zajęciowej ustala się w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności uczestników. Przepisy nie określają, jakie kwalifikacje powinni posiadać pracownicy zatrudnieni na stanowisku kierownika warsztatów, instruktora terapii zajęciowej czy instruktora zawodu jeśli takowy jest zatrudniony (z wyjątkiem warsztatów prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz zakłady opieki zdrowotnej).
Rozporządzenie bowiem przekazało obowiązek określania wymaganych kwalifikacji pracowników warsztatów w umowie zawieranej pomiędzy powiatem, a jednostką zamierzającą utworzyć warsztaty. Powinny to być osoby gotowe do kształcenia i podnoszenia swoich kwalifikacji oraz do służenia drugiemu człowiekowi, oraz współpracujące z innymi pracownikami.
Rada programowa warsztatów opracowuje corocznie indywidualne programy rehabilitacji dla każdego uczestnika warsztatów oraz wskazuje osoby odpowiedzialne za realizację tych programów. Ponadto co najmniej raz w roku rada programowa dokonuje okresowej oceny realizacji indywidualnego programu rehabilitacji oraz ocenia indywidualne efekty rehabilitacji przy udziale uczestnika warsztatów.
Kompleksowa ocena dokonywana jest przez radę programową wg. wskazanych przez ustawodawcę kryteriów, do których należą:
- stopień zdolności do samodzielnego wykonywania czynności życia codziennego;
- umiejętności interpersonalne, w tym komunikowania się oraz współpracy w grupie;
- stopień opanowania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia, z uwzględnieniem sprawności psychofizycznej, stopnia dojrzałości społecznej i zawodowej oraz sfery emocjonalno - motywacyjnej. Przesłanki oceny uwzględniają więc kompleksowy charakter procesu rehabilitacji, jakiemu poddawany jest każdy z uczestników warsztatów.
Brane są bowiem pod uwagę kwestie związane z rehabilitacją społeczną oraz z rehabilitacją zawodową. W przepisie rozporządzenia uregulowana również została kwestia dokonywania kompleksowej oceny realizacji indywidualnego programu rehabilitacji
- wprowadzonej zapisami art. l0a ust.5 ustawy o rehabilitacji, jako obligatoryjnego zadania rady programowej. Istotą prowadzenia zajęć w warsztatach jest funkcjonowanie specjalistycznych pracowni. Ich rodzaje i liczba oraz daleko posunięte specjalizacje stanowią o zasadniczej treści tego w czym i jak rehabilitują się uczestnicy warsztatów. Specyfiką działalności wtz-ów jest to, że w każdym warsztacie działa co najmniej kilka pracowni. W Polsce działa w sumie aż 3,316 pracowni.
Struktura i rodzaje pracowni działających w polskich warsztatach terapii zajęciowej (najczęściej spotykane): gospodarstwa domowego, plastyczna, stolarska, krawiecka, komputerowa, ogrodnictwa, tkactwa, hafciarstwa, muzyczna, introligatorska, rękodzieło artystyczne, malarstwa, przygotowująca do samodzielnego życia, dziewiarstwa, techniczna, ślusarska, pracownia ogólnorozwojowa(bez specjalizacji), wikliniarska, teatralna. W powyższym zestawieniu dominują pracownie przygotowujące uczestników do elementarnej aktywności życiowej, czyli, np.: pracownie gospodarstwa domowego- takich pracowni jest aż 470 (14,2% ogółu pracowni). Równie często zakładane są pracownie plastyczne oraz stolarstwa- wykazane zostały odpowiednio w 430 i 328 wtz-ach. W powyższym zestawieniu sklasyfikowanych zostało 20 najczęściej prowadzonych pracowni.
Obok wyżej wyszczególnionych pojawiło się jeszcze wiele innych, nie wykazanych, z powodu ich nielicznej powtarzalności (znacznie poniżej 1%)lub nawet jednostkowego charakteru – chociaż w sumie jest ich kilkadziesiąt. Jednakże, ze względu na ich często unikatowy charakter, celowe jest je wymienić. Ich wartość wynika z instruktażowego przesyłania dla innych warsztatów. Mają one także jeszcze jedną ważną cechę- wskazują na różnorodność zainteresowań intelektualnych uczestników oraz ogrom włożonej pracy kadry warsztatów w celu zaspokojenia tych potrzeb.
Do najstosowniejszych, obrazujących skalę zainteresowania uczestników, ale co ważniejsze wskazujących na gradient możliwości pewnych grup uczestników, należą następujące pracownie: Muzyczno-humanistyczna, z elementami informatyki, rzeźby małe formy teatralne, papieru czerpanego, literacko-artystyczna, księgowa, koło psychologiczne, koło prasowe, językowa, dziennikarsko-kronikarska, doświadczenia świata, wytwarzania witraży i układania mozaiki, wyzwalania aktywności, pracownia kompakto-audio-video, biżuterii artystycznej, informatyczna, ruchu i sportu, ruchu i tańca, podtrzymania wiedzy szkolnej, i wiele innych. Większość nie wymienionych pracowni ma tradycyjny charakter. Jednak zwraca uwagę praktyczny wymiar prowadzonych nieraz pracowni. Część pracowni uczy często unikalnych zawodów czy umiejętności, np. wytwarzania witraży.
Pracownie wprowadzone przez warsztaty stanowią jedynie strukturę organizacyjną. Są fizycznym wyrazem tego, w jakich warunkach mogą być realizowane pewne treningi terapeutyczne. Są więc pewnym sygnałem i zapowiedzią, a nie samą realizacją różnych form terapii. Dopiero prowadzenie konkretnych form terapii wypełnia żywą treścią te pracownie.
Formy terapii zajęciowej prowadzone w warsztatach:
Terapia ruchem i zajęcia sportowe, ćwiczenia ogólno-usprawniające, pomoc psychologiczna, muzykoterapia, arteterapia(terapia poprzez sztukę), psychoterapia, indywidualna, grupowa, przygotowanie do pracy na stanowiska robocze, choreoterapia, psychodrama, pantomima, psycho-gimnastyka, biblioterapia, hydroterapia, hipnoterapia.
Dominującą formą terapii jest terapia ruchowa i zajęcia sportowe. Tę formę wykazało aż 497 warsztatów, co daje aż 98,0% wtz. Okazało się, że ta forma terapii jest w praktyce podstawowym standardem terapeutycznym. W podobnej skali stosuje się ćwiczenia ogólno-usprawniające, które wykazało 96,0% wtz. Ważną w pewnym sensie odrębną, bo dotyczącą indywidualnej pracy czy oddziaływania na uczestników, jest forma terapii w postaci pomocy psychologicznej.
Uzupełnia ją psychoterapia indywidualna i grupowa. W dużej skali występuje forma terapii w postaci psychodramy i psycho-gimnastyki. Istotną formą terapii jest przygotowanie do pracy na stanowiska robocze. A więc w prawie co drugich warsztatach prowadzenia jest jakaś forma terapii z zakresu rehabilitacji zawodowej, polegająca na przygotowaniu uczestników do podjęcia pracy zawodowej. To m.in. tej formie terapii należy zawdzięczać fakt, że w ostatnich 6 latach znalazło zatrudnienie aż 607 uczestników warsztatów. W dużej skali stosowane są także inne formy terapii, takie jak: muzykoterapia, choreoterapia, biblioterapia, hydroterapia, czy też hipoterapia.